Co to jest szalunek i jakie są jego rodzaje?

Szalunki to jedne z najważniejszych elementów procesu budowy. Termin „szalunek” odnosi się do tymczasowej formy, do której wlewa się i formuje beton, aby mógł on utrzymać wymagany kształt. Tradycyjne szalunki są wytwarzane przy użyciu drewnianych elementów, ale mogą być również wykonane ze stali, tworzyw sztucznych wzmocnionych włóknem szklanym, sklejki i innych materiałów.

Szalunek jest również znany jako deskowanie, forma budowlana, forma do betonu, szalunek do betonowania, kształtki do betonowania, forma zamknięta, forma otwarta, forma przestrzenna, forma tymczasowa. Różne nazwy mogą być używane w zależności od regionu, branży lub rodzaju konstrukcji, dla której szalunek jest używany.

Szalowanie jest procesem skomplikowanym i wymagającym dokładności, ponieważ nawet najmniejsze błędy mogą spowodować wady w konstrukcji, co może zagrażać bezpieczeństwu. Dlatego ważne jest, aby były prawidłowo zaprojektowane i wykonane, a także aby przestrzegano wszystkich wymagań bezpieczeństwa podczas procesu szalowania. Przy zakupie warto zwracać uwagę na jakość i kupować znane marki takie jak Perii, Doka, czy szalunki Boguc Construction.

Rodzaje szalunków

Deskowanie, w zależności od konstrukcji może być wykonane z drewna, metalu lub tworzyw sztucznych. Szalunki drewniane są najczęściej stosowane w budownictwie mieszkaniowym, natomiast szalunki metalowe lub z tworzyw sztucznych są często stosowane w budownictwie inżynieryjnym, takim jak mosty, budynki wysokościowe, tunele.

Szalunek tradycyjny, systemowy i tracony

Szalunek tradycyjny to metoda polegająca na wykorzystaniu desek drewnianych do formowania kształtu betonowej konstrukcji, takiej jak fundament, ściana lub strop, przed wylaniem betonu. Deski służą jako forma, która utrzymuje beton w odpowiednim kształcie, a po wystygnięciu betonu, deski są usuwane, pozostawiając konstrukcję gotową do użytku. Tradycyjne szalunki są wykonywane z desek wykonanych z drewna sosnowego. Aby konstrukcja byłą odpowiednio stabilna i wytrzymała, deski powinny mieć grubość około 2,5-3,5 cm. Oprócz desek, inne elementy szalunku tradycyjnego to m.in. stemple drewniane, które służą do podpierania deskowania i utrzymywania go na odpowiedniej wysokości oraz belki które łączą deski i stemple, tworząc sztywną konstrukcję. Do montażu potrzebne są również kołki, taśmy maskujące oraz narzędzia.

Tradycyjna metoda jest popularna ze względu na swoją prostotę i niski koszt, jednak wymaga dużej ilości materiału i pracy, co może być pracochłonne.

Z tego powodu ta metoda traci popularność na rzecz szalunków systemowych, wykonanych z gotowych elementów, dostarczanych na plac budowy. Systemy dzielimy na ścienne oraz stropowe.

Szalunki systemowe ścienne składają się zazwyczaj z stalowych lub aluminiowych ram, a poszycie wykonane jest z wodoodpornej wielowarstwowej sklejki, pokrytej filmem fenolowym, który chroni przed szkodliwymi warunkami atmosferycznymi i zapobiega przywieraniu betonu. Ten zabieg znacznie wydłuża żywot elementów i pozostawia beton na tyle gładkim, że tynkowanie jest zbędne. Ramy są połączone zamkami, a w narożnikach dodatkowo specjalnymi elementami metalowymi. Dzięki takiemu rozwiązaniu, szalunki systemowe ścienne są trwałe, sztywne i odporne na obciążenia.

Szalunki ścienne dzieli się na mniejsze, lekko gabarytowe i większe, ciężko gabarytowe. Lekko gabarytowe szalunki ścienne to takie, które mogą być łatwo przenoszone i składane, dzięki czemu są idealne do budowy mniejszych konstrukcji. Ciężko gabarytowe szalunki ścienne natomiast, to takie, które są przeznaczone do budowy większych konstrukcji, takich jak ściany zewnętrzne budynków, są zazwyczaj cięższe a do ich przenoszenia niezbędny jest dźwig.

Na szalunki systemowe stropowe składają się wodoodporne płyty trójwarstwowe lub sklejki, drewniane dźwigary i głowice krzyżowe. Płyta szalunkowa charakteryzuje się odpornością na zginanie oraz dużą wytrzymałością na obciążenia, co pozwala na jej bezpieczne stosowanie przez długi czas. Produkowana z różnych gatunków drewna, takich jak: sosna, świerk, dąb, buk, jest dostępna w różnych wielkościach, co pozwala na dopasowanie jej do konkretnych potrzeb i wymagań projektu. Gatunek drewna ma wpływ na cenę i jakość produktu. Przed zakupem warto upewnić się, że produkt spełnia normy jakościowe i posiada odpowiednie certyfikaty. Jest to produkt bardzo uniwersalny, który daje dużą swobodę w projektowaniu i możliwość tworzenia skomplikowanych konstrukcji, jednocześnie jest łatwy i szybki w montażu. Cała konstrukcja podtrzymywana jest przez stalowe podpory stropowe. Podpory te są dostosowywane do potrzeb i wymagań konkretnego projektu i są przystosowane do różnych rodzajów stropów. Głowice krzyżowe zamontowane na szczycie podpory są stosowane do zabezpieczenia dźwigarów, zapewniając stabilność całego systemu.

Szalunek tracony

W szalunku tradycyjnym, deski czy płyty są elementem tymczasowym, usuwanym po zastygnięciu mieszanki betonowej. W szalunku traconym elementy stają się stałą częścią konstrukcyjną danego budynku. Taki szalunek może być wykonany z lekkich bloków produkowanych z twardego polistyrenu samogasnącego, są puste w środku i pełnią rolę szalunku dla wlewanego betonu. Najczęściej, ze względów ekonomicznych, stosuje się jednak płyty wiórowo-cementowe, które zapewniają odporność na działanie niekorzystnych warunków atmosferycznych (nie powstają tam zawilgocenia i nie pojawiają się pleśń oraz grzyby).

Szalunek ze styropianu

Szalunek styropianowy jest popularnym rozwiązaniem w budownictwie, szczególnie przy budowie nowoczesnych, energooszczędnych budynków. Styropian jest lekkim i trwałym materiałem, który pozwala na łatwe formowanie konstrukcji o dowolnym kształcie. Jest on także doskonałym izolatorem termicznym, co pozwala na znaczne ograniczenie strat ciepła przez mostki termiczne. Montaż szalunku styropianowego jest łatwy i szybki, a jego demontaż nie jest konieczny. Może pełnić rolę szalunku traconego, tworzącego dodatkową izolację.

Rodzaje szalunków w zależności od stawianej konstrukcji

Budowa stropu

Nowoczesne technologie pozwalają na wykonanie stropów bez deskowania, jednak nadal istnieją systemy stropowe, które go wymagają. Należą do nich:

Strop monolityczny – jest to rodzaj stropu, w którym beton jest wylewany jednym ciągiem na całej powierzchni stropu.

Strop płytowo-żebrowy – jest to rodzaj stropu, w którym płyty betonowe są układane na żebrowaniu metalowym lub drewnianym.

Strop na belkach stalowych – jest to rodzaj stropu, w którym belki stalowe są układane na podporach, a następnie beton jest wylewany na powierzchnię stropu.

Są też inne rodzaje stropów, takie jak stropy prefabrykowane lub płyty gipsowo-kartonowe, które nie wymagają szalowania, ponieważ są one montowane na gotowych elementach.

Wybór odpowiedniego systemu szalunków stropowych jest ważny dla prawidłowego i szybkiego przebiegu procesu budowy. Analiza projektu i rodzaju stropu pozwala określić, czy lepsze będzie stosowanie systemów tradycyjnych opartych na dźwigarach drewnianych, czy też systemów szybkiego rozdeskowania.

Deskowanie stropu może być rozpoczęte na kilka sposobów. Pierwszym z nich jest zbicie deskowania na miejscu budowy, co polega na przygotowaniu i złożeniu poszczególnych elementów deskowania ręcznie. Drugim sposobem jest skorzystanie z gotowych szalunków stropowych, które są już zmontowane i przygotowane do użycia. Szalunki gotowe są dostarczane na budowę już złożone, co pozwala na szybkie rozpoczęcie prac. Są one zazwyczaj prostsze w montażu i demontażu niż tradycyjne szalunki, co także przyspiesza prace. Gotowe szalunki stropowe są często stosowane przy budowie budynków wielorodzinnych, magazynów czy hal produkcyjnych.

Stawianie ścian

Szalunki z desek są tańsze wykonaniu niż szalunki z płyt szalunkowych, czy płyt systemowych, jednak drewno jest chłonnym materiałem i podatne na deformację przy złych warunkach pogodowych. Płyty szalunkowe są odporne na negatywne warunki atmosferyczne, pozwalają na uzyskanie trwałych i równych betonowych elementów.

Szalunek systemowy ścienny jest skutecznym i efektywnym sposobem na formowanie betonowych elementów o dużej powierzchni, pozwala na oszczędność czasu i ułatwia prace budowlane. Może być wykorzystywany do zabezpieczenia różnego rodzaju otworów w ścianach, takich jak nadproża, czy otwory na drzwi czy okna. Montaż szalunku systemowego ściennego jest prosty, często nie wymaga użycia dodatkowych maszyn, a jego instalacja jest możliwa z pomocą innej osoby.

Fundament

Fundamenty monolityczne wymagają zaszalowania, aby utworzyć odpowiednią bryłę geometryczną. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest wykonanie szalunku z desek sosnowych, jednak jest to pracochłonne i wymaga odpowiedniego podparcia deskowania za pomocą krawędziaków i klinów drewnianych. Alternatywnie, do utworzenia deskowania mogą być używane materiały drewnopochodne, takie jak płyty OSB, MFP lub sklejka szalunkowa, które są szybsze w montażu i mogą być pocięte na mniejsze fragmenty przed przystąpieniem do szalowania fundamentów.

Słupy i filary

W tym wypadku mamy do wyboru, aż 3 rodzaje szalunku.

Szalunek drewniany to rodzaj szalunku składającego się z 4 kawałków drewna przyciętych na wymiar, otoczonych drewnianymi (lub metalowymi) prętami, poprzeczkami lub wspornikami, które utrzymują nacisk betonu. Jest to ekonomiczne rozwiązanie, ale mniej wydajne niż inne typy szalunków. Szybszym, ale zarazem droższym rozwiązaniem jest szalunek systemowy złożony z gotowych ram z poszyciem z płyt wodoodpornych. Służy do wytrzymania określonych naprężeń, osiągnięcia celów produktywności na budowie oraz jednolitej jakości wykończenia. Proces montażu i demontażu są zoptymalizowane pod kątem osiągnięcia tych celów. Jest to szalunek bardziej wydajny niż tradycyjne, ale również bardziej kosztowny.

Szalunek kartonowy to rodzaj szalunku, który jest wykonany z materiału o podwyższonej wytrzymałości na negatywne czynniki zewnętrzne, takie jak wilgoć. Jest on specjalnie impregnowany, dzięki czemu charakteryzuje się wodoodpornością. Dzięki zastosowaniu szalunku kartonowego, uniknie się przywierania betonu do szalunku. Szalunki kartonowe są dostępne w różnych kształtach i rozmiarach, np. jako szalunki spiralne, które są stosowane przy stawianiu filarów, słupów, kolumn czy ogrodzeń. Nie wymagają one dodatkowego wygładzania po usunięciu, co pozwala zaoszczędzić czas i pieniądze.

Demontaż szalunków

Rozszalowywanie to proces demontażu szalunków po zakończeniu betonowania i ustabilizowaniu betonu. W zależności od rodzaju szalunku, rozszalowywanie może być wykonywane ręcznie lub przy pomocy specjalistycznego sprzętu. W przypadku szalunków drewnianych, rozszalowywanie polega na odkręcaniu śrub i ściąganiu desek, natomiast w przypadku szalunków modułowych, rozszalowywanie polega na odłączeniu poszczególnych paneli. Ważne jest, aby przeprowadzić rozszalowywanie w odpowiednim momencie, tj. po ustabilizowaniu betonu, aby zapobiec uszkodzeniu konstrukcji.

Wynajem czy kupno? Nowe czy używane?

W obecnych czasach rynek budowlany wychodzi na przeciw inwestorom. Nie trzeba wydawać ogromnych sum pieniędzy na kupowanie nowych szalunków. Można kupić szalunki używane będące w dobrym stanie i sporo na tym oszczędzić. Jeśli kupno jest za drogie można skorzystać z firm takich jak Boguc Construction i szalunki wydzierżawić nie martwiąc się o ich transport i składowanie pomiędzy budowami. Istnieje też możliwość zakupu nowych szalunków a gdy nie są już potrzebne, ponownie odsprzedać je do firmy, w której się je kupiło. Możliwości jest dużo, trzeba je dopasować do możliwości finansowych i częstości użytkowania sprzętu.